ชนิดของยุง วงจรชีวิตยุง และการนำโรคต่างๆ

ยุง เป็นสัตว์ที่เรารู้จักกันเป็นอย่างดี เราทราบกันดีว่ายุงนำโรคมาสู่คน แต่ในปัจจุบันจะรู้จักกันว่าเป็นสัตว์ตัวเล็ก ที่คอยกัดคนรบกวนก่อความรำคาญทั้งกลางวัน และกลางคืน

ชนิดของยุงและการนำโรค
ยุงถ้าสังเกตลักษณะจะมีหลายชนิด จากการศึกษาพบว่ามีเป็นพัน ๆ ชนิดและอาศัยในทั้งที่ราบที่สูง ในบ้านและนอกบ้าน ชอบดูดกินเลือดของคนและสัตว์ ยุงในเมืองโดยส่วนใหญ่รู้จักกัน 4 ชนิด คือ ยุงก้นปล่อง ยุงลาย ยุงดำ และยุงรำคาญ

1. ยุงก้นปล่อง

ยุงก้นปล่อง เป็นยุงที่สังเกตได้คือ เวลาเกาะหรือกำลังดูดเลือด ลำตัวจะทำมุมกับพื้นยึดเกาะ 45 องศา ยุงก้นปล่องเป็นยุงนำโรคไข้ป่า หรือโรคไข้มาเลเรีย อาศัยได้หลายที่ เช่น บ้าน ในป่า และภูเขา จึงพบมากในชนบทที่อยู่แถวชายป่า ชอบไข่ในน้ำไหลริน ในแอ่งน้ำสะอาด ยุ่งนี้ชอบกัดคนในเวลาพลบค่ำ ตอนดึก และเช้าตรู่

2. ยุงลาย

ยุงลายเป็นยุงมีลำตัวและขาสลับดำ ยุงลายเป็นยุงนำโรคไข้เลือดออก และไข้สมองอักเสบ ชอบกัดคนและสัตว์เลี้ยงในเวลากลางวัน หรือตอนเย็นๆ

3. ยุงดำ

ยุงดำเป็นยุงมีสีดำปนน้ำเงินที่ลำตัว ชอบกัดคนตอนหัวค่ำ ตอนดึกและตอนเช้าตรู่ ยุงดำเป็นยุงนำโรคเท้าช้าง ซึ่งเชื้อของโรคนี้มักพบมากในแถวชนบท ทางภาคใต้ของประเทศไทย

4. ยุงรำคาญ

ยุงรำคาญหรือยุงธรรมดา ตัวไม่โต ลำตัวมีสีเทา ขาและปีกไม่ลาย ชอบอยู่รอบๆ บ้าน และในบ้าน กัดคนไม่เลือกเวลา ยุงนี้ไม่นำโรค แต่กัดเจ็บคัน ๆ ทำให้รำคาญ

วงจรชีวิตของยุง

ยุงจะพบตลอดปี แต่จะชุกชุมในฤดูร้อน ฤดูฝน พอเข้าฤดูหนาวจะลดลงมาก ยุงจะมีชีวิตนานนับเป็นเดือน และหากมีอาหารสมบูรณ์ก็จะมีอายุหลายเดือน วงจรชิตของยุงมี 4 ระยะ

1. ระยะไข่ ยุงตัวเมียผสมพันธุ์แล้ว จะวางไข่ในแหล่งน้ำ

• ยุงก้นปล่อง : น้ำสะอาด ไหลริน
• ยุงลาย, ยุงดำ, และยุงรำคาญ : ในน้ำนิ่ง น้ำขัง น้ำสะอาดและไม่สะอาด จะฟักเป็นตัวอ่อน (ลูกน้ำ) ในเวลาไข่มีอายุ 2-3 วัน

2. ระยะตัวอ่อน หรือลูกน้ำ จะอยู่ในน้ำ เจริญเติบโตหากินในน้ำนาน 5-10 วัน จะกลายเป็นตัวแก่ หรือตัวโม่ง

• ยุงก้นปล่อง : ลูกน้ำจะลอยตัวทำมุม 90 องศา กับผิวน้ำ
• ยุงชนิดอื่น : จะขนานกับผิวน้ำ

3. ระยะตัวโม่ง จะหยุดกินอาหารอยู่นาน 2-3 วัน ลอกครอบฟักออกเป็นตัวยุง

4. ระยะตัวยุง มักจะมีปีก และเกาะผิวน้ำชั่วครู่ จากนั้นจะแข็งแรง พอปีกแห้งแล้วบินออกไปกัดกินอาหาร เลือด เพื่อเจริญเติบโต และแพร่พันธุ์ต่อไป

การควบคุมป้องกันและกำจัดยุง

การป้องกันโรคที่เกิดจากยุง วิธีที่ดีที่สุดก็คือการป้องกันไม่ให้ยุงกัด โดยกางมุ้ง, ห้องบุมุ้งลวด หรือใช้ยาทาไล่ยุง ขณะเดียวกันหาวิธีลดจำนวนยุงลง โดยกำจัดทั้ง 4 ระยะ จากนั้นมีการควบคุมไม่ให้ยุงเกิดมาได้อีก ซึ่งเป็นงานค่อนข้างยาก เพราะต้องอาศัยความร่วมมือทุกคน ทุกบ้าน ที่ทำการทำลายยุงพร้อม ๆ กัน ทั้งหมู่บ้าน

วิธีที่ร่วมกันกำจัดยุง

1.ทำลายแหล่งของยุง โดยถมบริเวณน้ำขัง คว่ำภาชนะที่น้ำขัง โอ่งน้ำ ถังน้ำให้มีฝาปิดมิดชิด เพื่อมิให้ยุงลงไปออกไข่ได้

2.ทำลายตัวอ่อน หากแอ่งน้ำใหญ่เกินขนาดที่จะถม หรือระบายน้ำทิ้งก็อาจจะหาปลาที่กินลูกน้ำ เช่น ปลากัด ปลาหางนกยูง เป็นต้น หรืออาจจะใช้ยาฆ่าลูกน้ำ หรือน้ำมันลาดที่เกิดฝ้าที่ผิวน้ำตัวอ่อน และตัวโม่งจะหายใจไม่ได้ก็จะตาย

3.กำจัดตัวยุง ได้มีผู้พยายามหลายวิถีทางในการกำจัด ที่สะดวกแต่ละบ้านก็คือ พ่นยาฆ่ายุง หรือไล่ยุงตามซอกตามห้องมืดที่ยุงอาศัย ควรพ่นยาในตอนพลบค่ำ ซึ่งเป็นเวลาที่ยุงจะเริ่มออกหากินอีกวิธีก็คือการตีให้ตาย

คำถามจากผู้ป่วยท่านอื่นเกี่ยวกับโรคเกิดจากยุง

แพ้ยุงมากโดนกัดแล้วบวมใหญ่มากรักษาไม่หายสักทีทำไงคร่ะ

คำตอบ : ที่จริงคือแพ้สารโปรทีนในน้ำลายยุง ร่างกายจึงมีปฏิกิริยาแพ้ การแพ้เกิดได้ทั้งตรงตำแหน่งที่ถูกกัด และเกิดพร้อมๆกันกับผิวหนังบริเวณอื่น(ที่ไม่ถูกกัด) อย่างหลังนี้เรียกว่า ปฏิกิริยาแพ้ยุง ตุ่มยุงกัด และตุ่มปฏิกิริยาแพ้ยุง มักเป็นตุ่มนูนบวมขนาดไม่ใหญ่มาก เหมือนตุ่มลมพิษขนาดเล็ก และเมื่อถูกกัดแล้ว เพื่อป้องกันไม่ให้เป็นรอยคล้ำอยู่นาน ก็ต้องทายาต้านการอักเสบ คือครีมสเตรอยด์ เช่น 0.1% Hydrocortisone cream, 0.05% Prednisolone cream อาการคัน และปฏิกิริยาแพ้ ลดลงโดยการทานยาต้านฮิสทามีน ครับ – ตอบโดย สุเทพ สุขนพกิจ (นพ.)

เวลาโดนยุงกัดแล้วเกิดผื่นแล้วเม็ดคล้ายๆพุพองขึ้นเกิดจากอะไรค่ะ

คำตอบ :อาจจะเกิดจากการแพ้น้ำลาย หรือสารบางอย่างจากยุงค่ะ ทำให้ร่างกายมีการตอบสนองไม่เหมือนคนทั่วไป โดยมีผื่นที่ดูรุนแรงกว่าคนปกติ คล้ายๆ กับคนที่ถูกแมลงกัดแล้วมีผื่นแดงคันขึ้นค่ะ – ตอบโดย วิภา สุวรรณชีวะศิริ (พญ.)

ขาลายเพราะโดนยุงกัด จะรักษาให้แผลจางลงยังไงคะ

คำตอบ : รอยด่างดำที่เคยเป็นการใช้ยาอาจได้ผลน้อยครับ แนะนำการเลเซอร์ผิวสามารถช่วยได้บ้างครับ – ตอบโดย ชยากร พงษ์พยัคเลิศ (นพ.)

คำตอบ 2: งดการแกะเกาเพิ่ม ทายารักษารอยแผลเป็นเช่น Hiruscar ทานผลไม้ที่มีวิตามินซีสูง และทำเลเซอร์ค่ะ – ตอบโดย นิชดา พงษ์ธัญญกรณ์ (พญ.)

หากต้องการรักษา รอยแผลเป็นด่างดำ จากยุงกัด ต้องทานอะไรเป็นพิเศษ และทาตัวยาอะไร (จะสั่งทำผลิตภัณฑ์เฉพาะทาง ขอให้ระบุชื่อทางเคมี ทางวิทย์ก็ได้ค่ะ และแจ้งปริมาณ% ที่ไม่อันตราย เช่น ยาผลัดเซลล์ผิว และยาลดรอยคล้ายรอยฝ้า อะไรแนวนี้ค่ะ) ผู้โดนยุงกัดเป็นเด็กย่างเข้าวัยรุ่น 11 ปีขึ้นไป ต้องการให้หายเร็วค่ะ (ปัจจุบันป้องกันไม่ให้กัด แต่รอยแผล ทาผลิตภัณฑ์ไม่ว่าอะไร ก็ไม่รู้สึกว่ามันหายไปเลยค่ะ หรือว่า จำเป็นต้องพาไปเลเซอร์ทั้งตัว กรอผิวชั้นนอกออกคะ?? เท่าที่สอบถามมา ถ้าอายุไม่ถึง 20 ปี จะทำเลเซอร์หรืออะไรด้านความงามแทบจะไม่ได้เลย ตอนนี้ทำให้คุณแม่กลุ้มมาก เพราะน้องเริ่มเป็นสาว ก็เข้าใจความรู้สึก ว่า รักสวยงาม และโอกาสที่มีเข้ามาในด้านการงาน ก็ทำให้พลาดโอกาสด้านวงการบันเทิงไปเลยค่ะ

คำตอบ : ลองไปทำ q swiff ที่ คลินิค เสริมความงามดูนะครับ และลดพวกนี้ได้ หรือ กิน พวก อาหารเสริม vitamin a e c และ zinc จะช่วยให้ค่อยๆ จางลง แต่ใจเย็นๆ นะครับ มันจะใช้เวลาซักหน่อย ยกเว้น อยากเร็วเลยคือ ฉีด กลูต้า แต่ต้อง ดูปริมาณ ดีๆ – ความคิดเห็นนิรนาม

ผื่นแพ้ยุงรักษายังไงคะ

คำตอบ : ก่อนจะบอกว่าแพ้ยุง ได้อาจจะต้องดูก่อนนะครับว่าผื่นที่เกิดจากยุงกัดของเรามีขนาดหรือความรุนแรงกว่าคนทั่วไปหรือไม่ หรืออาจจะทดสอบด้วยการตรวจ skin prick test เพื่อยืนยันว่าเราแพ้ยุงจริงๆ ในกรณีที่ผื่นยุงไม่ได้เป็นมาก อาจจะใล้ยาสามัญประจำบ้านที่เรามีอยู่เช่น calamine lotion ทาเพื่อลดอากาาคันและทำให้เย็นลงก่อนได้ครับ หรืออาจจะทานยาแก้แพ้ เช่น chlorpheniramine(CPM) แต่ยาตัวนี้จะทำให้ง่วงหน่อยนะคับ แต่ถ้าผื่นเป็นมากอาจจะต้องใช้ยากลุ่มสเตียรอยด์ ร่วมด้วยซึ่งอาจจะต้องปรึกษาแพทย์ก่อนเริ่มใช้ยานะครับ ในกรณีที่โดนยุงกัดแล้วผื่นรุนแรง การป้องกันไม่ให้โดนยุงกัดเป็นสิ่งที่สำคัญ นะคับ เช่นการสวมเสื้อผ้าที่มิดชิด การนอน หลีกเลี่ยงแหล่งที่มียุงชุม กำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุง ใช้ยาจุดกันยุง หรือยาทากันยุง หรืออาจจะใช้สารหอมระเหยเช่น ตะไคร้หอม น้ำมันยูคาลิปตัส ก็ช่วยได้ครับ – ตอบโดย Rattapon Amampai (Dr.)

น้ำเหลืองไม่ดีค่ะ โดนยุงกัดก็เป้นแผลเต็มเลยค่ะแล้วก้มีรอยดำๆเต็มขาไม่สวยเลยค่ะ อยากให้คุณหมอช่วยหาวิธีรักษาให้หน่อยค่ะ ขอบคุณค่ะ

คำตอบ : ต้องหลีกเลี่ยงไม่ให้ ยุง หรือมดแมลงที่ทำให้เกิดอาการแพ้มากัดต่อย หากมีผื่นคันไม่ควรเกา อาจทำให้ผิวอักเสบเกิดการติดเชื้อได้ เมื่อแผลตกสะเก็ดหายไปทิ้งรอยดำไว้ ก็อาจใช้ยา/ครีมลบรอบแผลเป็นค่ะ รอยดำอาจจางช้า หมั่นใช้เป็นประจำและดูแลตัวเองไม่ให้มีรอยเพิ่มค่ะ..เข้าใจนะคะว่าขาไม่สวยทำให้ขาดความมั่นใจ ฉะนั้นอาจปกป้องขาด้วยการใส่ถุงน่อง หรือสวมใส่กางเกงค่ะ – ตอบโดย ศิรินทิพย์ ผอมน้อย (นักจิตวิทยาคลินิก)

แพ้ยุง ต้องฉีดยาเผื่อไข้เลือดออกไหม

คำตอบ : อาการแพ้ยุง กับ ไข้เลือดออก ไม่เหมือนกันครับ จึงไม่จำเป็นต้องฉีดยาครับและถึงแม้จะเป็นไข้เลือดออกก็ไม่จำเป็นต้องฉีดยาครับควรทานยาแก้แพ้หรือใช้ยาทาเอาครับ – ตอบโดย สุเทพ สุขนพกิจ (นพ.)

ขอบคุณ : honestdocs